Het laatste dieet
Zonder eetvoorschriften

Inleiding

Het einde

In de lange rij van diepe inzichten, ellenlange voorschriften en oneindige do’s en dont’s over de inname van suikers, vetten, eiwitten, oxidanten, proteïnen, vitaminen, groentes, gluten, sappen, eierkoeken, enz., over hoe je het beste kan afvallen en ook nog eens een gezond leven kan leiden heb ik besloten om deze illustere rij nog iets langer te maken. Maar daarmee dan ook meteen te sluiten.
Het verschil met de vele voorgaande epistels is dat na deze toevoeging er geen noodzaak meer is voor een nieuw boek over diëten. Nee, dit is niet ironisch bedoelt. Schrijven over afvallen en gezond leven is een zeer serieuze bezigheid die niet lichtvoetig uitgevoerd kan worden.
Vandaar dat een waarschuwing hier ook op zijn plaats is. De onderstaande regels zijn niet voor mensen die een eetstoornis hebben of een psychologische of lichamelijk aandoening hebben die het toepassen van de regels onmogelijk of onverantwoord maken. In deze gevallen is, mijn inziens, professionele hulp noodzakelijk. Dit schrijven biedt dat niet.
En nu we dat helder hebben, kunnen we verder.

Geen dieet

Het ‘wat’ en ‘hoe’

Feitelijk is dit helemaal geen dieet, maar een 5-tal regels hoe je met eten en jezelf om kunt gaan, en een 3-tal regels op welke manier. Deze vuistregels zijn eenvoudig en logisch, allemaal clichés, en zullen niemand als verrassend voorkomen. De manier waarop je de vuistregels toepast is nog minder verrassend. Maar toch is het de combinatie van ‘wat’ je moet doen gecombineerd met de manier ’hoe’ je het moet doen de gouden formule.
Er zijn 5 ‘wat’ regels: eet matig, beweeg regelmatig, eet gezond, eet gevarieerd en eet regelmatig.
Er zijn 3 ‘hoe’ regels: neem kleine stapjes, richt je op de lange termijn en heb geen haast.

Falende gewoontes

De gedachtegang hierachter is ook al even eenvoudig en is gebaseerd op de dynamische relatie tussen automatische gewoontes en bewuste gedragingen. De mens is grotendeels een gewoontedier en gewoontes hebben de neiging, juist omdat het gewoontes zijn, om hardnekkig aanwezig te blijven in het dagelijkse bestaan. Wanneer er een leefpatroon is ontstaan welke overgewicht en/of ongezond leven tot gevolg heeft, dan is dat leefpatroon verankerd in de vele dagelijkse gewoontes. Gewoontes die we vaak zelf niet eens zouden herkennen als zodanig. Gewoontes die hardnekkig zijn. Gewoontes die niet makkelijk te veranderen zijn, al helemaal niet als de dieet regels sterk afwijken van de tot dan toe heersende levensstijl.
Wanneer we, bewust, ons gedrag aanpassen tegen de automatische patronen in, dan lukt dat uitstekend voor zolang we dat bewust kunnen blijven doen. We kunnen vele boeken lezen over afvallen, volledig gemotiveerd raken en met groot enthousiasme de regels volgen die ons op een strikt dieet regime zetten. Warempel, de kilo’s vliegen er vanaf. Succes is daar ! Als we het al tot dit punt hebben volgehouden. Want de laatste loodjes zijn altijd het zwaarst.
Maar dan kunnen we het dieet stoppen, en pakken ons oude leven weer op. Dat leven dat gereguleerd werd door al die gewoontes die het verfoeilijke overgewicht hadden opgeleverd. We vallen terug in de oude gebruiken en zijn binnen zeer korte tijd weer terug op het oude gewicht. Of erger.
Het probleem is dat een bewuste inspanning in de loop van de tijd steeds meer van haar kracht verliest. Het is als het ware een tussensprint in de marathon van het leven. Het wordt steeds moeilijker om het tempo vast te houden. Op een bepaald moment ben je mentaal moe. En dan is er dat ene moment van zwakte. De reep chocolade, een slechte dag op het werk, of gewoon chagrijnig. En plotseling is het diëten voorbij. Je stopt, en na een paar maand is het gevoel van falen compleet wanneer je weet dat de weegschaal niet meer gebruikt zal worden. Je weet dan dat jouw bange vermoedens alleen maar bevestigd zullen worden.

De etende mens

Kortom, ik ben er van overtuigd dat dieet voorschriften die een grote inspanning vragen en een grote breuk vormen met het huidige dagelijkse leven gedoemd zijn om te mislukken. Op korte termijn zullen zo ongetwijfeld spectaculaire resultaten behalen maar op de lange termijn, laten we zeggen bijvoorbeeld de rest van je leven, zal het geen enkel resultaat hebben. En dat blijkt ook wel, gezien de vele futiele pogingen die worden ondernomen om weer een gouden dieet formule te ontwikkelen. Maar wat al deze pogingen gemist hebben is een simpel inzicht. Afvallen gaat helemaal niet over eten. Eten is iets wat van nature bij ons hoort. Eten is iets wat we elke dag moeten doen. Eten is iets waar we van nature op gefocust zijn.
Als mens kunnen we een ongelofelijk grote verscheidenheid aan voedsel aan. Veel meer dan verreweg de meeste andere dieren op de aarde. Plantaardig, vlees, vetten, suikers, zouten, het is allemaal geen probleem. Daar moeten we de oplossing dan ook niet zoeken.
Afvallen gaat over ons dagelijkse leven. En hoe we met eten omgaan in ons dagelijkse leven. Het enige wat nodig is, is een afstemming van de van nature aanwezige drift om met eten bezig te zijn met ons dagelijkse leven. En dat in een periode waar er meer eten voorhanden is dan we ooit voor mogelijk hielden. Ik heb het hier niet over de situatie waar de focus op het eten dé dagelijkse bezigheid is geworden. Dan is er iets anders aan de hand wat eerst opgelost moet worden. Maar een focus op eten is niet verkeerd. Het hoort bij ons als mens. Als we een manier vinden hoe daar mee om te gaan, zal afvallen vanzelf gebeuren. Niet omdat dat het doel is, maar omdat het een gevolg is van de aanvaarding en omarming van het eten in de dagelijkse bezigheden van ons leven. En dan heb ik het ook over vet, suikers, taart, afhaalpizza, fris, bier, enz. Ja, over alles wat we lekker vinden.

Win/win

De oplossing is oer-Hollands en een toonbeeld van het vleesgeworden polderen.
We doen een klein beetje dieet en een klein beetje bewuste inspanning.
Daarmee kunnen we de aanpassingen die gemaakt moeten worden om gezond te leven veel langer volhouden. We spannen ons gewoon minder in om te diëten. We verwachten minder resultaat op korte termijn. Maar kunnen het daardoor wel veel langer volhouden. En omdat de aanpassingen in ons dagelijkse leven ook nog eens niet zo ingrijpend zijn, is de kans zeer groot dat de dagelijkse routines ook veranderen. De nieuwe routines zijn variaties van de oude routines en sluiten goed aan bij alle andere gedragspatronen die er al zijn. Opeens lijkt het uitlopen van een marathon niet zo’n rare gedachte meer. In plaats van steeds meer inspanning te moeten leveren om het diëten vol te houden, gebeurt juist het tegenovergestelde. Hoe langer we diëten, hoe makkelijker het wordt. De nieuwe bewuste routines worden langzaam aan de nieuwe automatismen. En als klapstuk hebben we, wanneer we stoppen met diëten, een levensstijl eigen gemaakt die, op basis van routine, voorkomen dat we weer terugvallen in de oude patronen. Als dat geen win/win situatie is weet ik het niet meer.

De Wat-regels

Nu we de toelichting gehad hebben is het tijd om de 5 gouden regels nader toe te lichten. Van de 5 regels is punt 1) verreweg het allerbelangrijkst, op ruime afstand gevolgd door punt 2). Deze twee punten moet je volgen. Sterker nog, als je die niet nakomt kun je beter maar niet met diëten beginnen. Wil je überhaupt wel afvallen ? De rest van de punten is om het even.
1) Eet matig
2) Beweeg regelmatig
3) Eet gezond
4) Eet gevarieerd
5) Eet regelmatig

Het mag duidelijk zijn. Dit zijn punten die we allemaal al kennen en op zich niets nieuws zijn.

Eet matig

Hoe simpel kan het zijn. Wat er niet in gaat, hoeft er ook niet af. Hoe platgetreden kun je het hebben. Eet hetzelfde, alleen iets minder. Dus geen grote veranderingen in het eetpatroon. Hetzelfde blijven doen wat je altijd al deed, alleen met mate. Niet matigen is in dit dieet geen optie !
En mocht dan toch het ‘honger’ gevoel komen na een maaltijd, dan is het goed om te realiseren dat het lichaam nog helemaal geen honger heeft, maar dat je gewoon het samentrekken van de maag waarneemt. Een maag die leeg raakt. Dat is een rare gewaarwording als je het nog niet eerder hebt meegemaakt. Daar kun je aan gewend raken. Meestal ontstaat dan de neiging om weer te gaan eten. Nog helemaal niet nodig, maar als je dat doet, doe het dan ook weer volgens ‘ietsjes minder’.

Beweeg regelmatig

Ook weer een enorme open deur. Als je beweegt verbrand je calorieën. Als je beweegt onderhoudt je je lichaam. Je wordt fitter. En het lichaam werkt ook weer beter. Ik heb het niet over fanatiek sporten op de sportschool of trainen voor een marathon. Hoewel dat natuurlijk helemaal niet verkeerd is. Alleen past deze wijze van bewegen lang niet bij de meeste mensen. Maar gewoon bijvoorbeeld vaker wandelen. Als het kan lopend naar de winkel, een avondwandeling ná het eten, op de fiets naar het werk. Niet de lift, maar de trap nemen. Enz.
Niet extra bewegen is, in dit dieet, geen optie ! Je zult iets moeten doen. En als je het niet weet dan doe je het volgende. Ga ‘s avonds ná het eten een wandeling maken van 30-45 minuten.
Een geniepige variant is om het huis iets minder warm te stoken. Of zonder pyjama te slapen. Het lichaam zal dan ook extra actief worden om op temperatuur te blijven. Allemaal niet schokkend, maar het helpt wel weer mee.

Eet gezond

Hoewel ik op geen enkele manier zeg wat je wel en niet moet eten, is het wel zo dat gezonde producten het lichaam opbouwen met gezonde stoffen. Maar wat is gezond ? Het probleem is dat de term ‘gezond’ enorm wordt gehypet. Er zijn vele ideeën die, afhanklijk van de benadering, een andere definitie van gezond op leveren. En iedereen heeft de waarheid in pacht, maar beweerd wat anders.
Vroeger was suiker gezond, nu niet meer. Nu mogen we geen vetten meer eten.
Al dit soort beweringen zijn, hopelijk, gebaseerd op wetenschappelijke onderzoeken. Alleen wordt er nooit bij vermeld wat de condities waren van het onderzoek en in hoeverre de uitkomsten, al dan niet significant, gegeneraliseerd kunnen worden. Op deze manier komen we er niet. Er zijn teveel losse feitjes los van de context en er is veel te veel tegenstrijdigheid in al die diëten.
Toch is er wel enige houvast. (Helaas niet voor mensen die geloven in de schepping. Zij kunnen beter een conventioneel dieet gaan volgen volgens een strikt voorschrift. Het woord Gods zullen we maar zeggen.)
We weten dat er nu voedsel in overvloed is. Voedsel van allerlei aard. Dat is niet altijd zo geweest. In de evolutie van de mens, de afgelopen paar miljoen jaar, is ons biologisch lichaam geworden tot wat het nu is. Waarschijnlijk zijn wij biologisch niet veel meer veranderd de afgelopen 100.000 jaar. Ons lichaam heeft dus een lokaal evolutionair optimum bereikt met de toen aanwezige voedselbronnen. De voedselbronnen die toen voorhanden waren, en ook in de mate waarin ze beschikbaar waren, kunnen een idee geven wat gezond is voor ons lichaam.
Maar daar doet zich ook een paradox voor. Want gezonde voeding maakt ons lichaam sterk. Maar een sterk lichaam heeft ook sterke mechanismen om bijvoorbeeld ongewilde celgroei te ondersteunen. Of, tijdens de Spaanse griep, van begin vorige eeuw, waren het juist de meest fitte exemplaren die het meest kwetsbaar waren. Juist omdat hun lichaam ‘sterk’ was.
Gezond eten kan dus ook niet uitgedrukt worden in het uitblijven van ziektes. Gezond eten kan alleen worden gedefinieerd in voedsel dat overeenstemt met de behoefte van dat organisme op dat moment. Vroeger was het moeilijk om voldoende calorieën binnen te krijgen. En vet had veel calorieën. Vandaar dat we vet erg lekker vinden. Alleen heeft ons lichaam er minder behoefte aan dan dat het voorradig is. Dus zeggen we ‘vet is ongezond’. Dat is niet zo. De afstemming met wat we nodig hebben is verstoord.
Als we ons realiseren dat ons leven eindig is, dan kan het doel van gezond eten nooit zijn om dat einde niet te bereiken. Gezond eten is niet per se levensduur verlengend. Gezond eten is recht doen aan wat het lichaam nodig heeft. Op het moment zelf. Gezond eten is een optimum creëren voor het lichaam, niet een maximum. Wat gezond is staat dus nooit op zichzelf, maar staat altijd in relatie tot de context en het individu waar het betrekking op heeft.
Maar wat aten we dan zo’n 100.000 jaar geleden ? We hebben niemand meer om het te vragen maar toch is er wel enig idee. Als jager-verzamelaar aten we waarschijnlijk zaden, bessen, bladeren, vruchten, wortels, vis en wild. Later, vanaf zo’n 12.000 jaar geleden, bij de gestage opkomst van de landbouw, komen daar ook granen, groenten en zuivel bij . Dit is hier erg grof neergezet, en ik ben ongetwijfeld veel vergeten, maar het geeft een idee.
Doe er mee wat je goeddunkt.

Eet gevarieerd

We kunnen als mens vele soorten voedsel aan, en hebben ook een grote verscheidenheid aan stoffen nodig. Sommige continue, anderen af en toe.
Als we gevarieerd eten zullen we vroeg of laat alle benodigde stoffen die ons lichaam nodig heeft om goed te kunnen functioneren binnen krijgen.
Maar dat betekent ook dat we gebak kunnen eten naast de groeten, en pizza naast andijvie. Want hoe erg is ‘slecht’ eten als we het met mate doen ? En hoe erg zijn de extra calorieën als we extra bewegen ?

Eet regelmatig

Regelmatig eten heeft voordelen op twee vlakken. Ten eerste helpt het om de licht gewijzigde eetpatronen beter in routines vast te leggen. Routines die de bewuste inspanning overnemen en daarmee meehelpen om het effect van het dieet op lange termijn te borgen.
Ten tweede raak het lichaam gewend aan het eetpatroon en kan zich daarop instellen. Het bioritme wordt niet elke keer verstoord. Als altijd om 12:00 de lunch plaats vind, zul je ook tegen die tijd pas trek krijgen. Het wordt makkelijker om niet te veel te eten als het lichaam nog geen seintje geeft dat het eten wil. Maar net zo belangrijk is het ritme van de ontlasting. Het patroon van regelmatig eten zorgt er ook voor dat de darmen goed kunnen functioneren. En dat is essentieel om het lichaam in goede staat te houden. De hele spijsvertering zal goed werken.

De Hoe-regels

Bijna nog belangrijker dan welke vijf regels je moet volgen, is de manier waarop je ze toepast. Diëten is tot mislukken gedoemd als het effect van korte duur is, als het dieet niet is vol te houden, of als na het dieet de oude patronen weer het gedrag bepalen. Er zijn drie vuistregels om te zorgen dat het dieet een lange termijn effect zal hebben, en leiden tot een (matige) aanpassing van de levensstijl.
Deze drie punten zijn allemaal even belangrijk.
1) Kleine stapjes
2) Lange termijn
3) Geen haast
Ook hierover zijn al boekenkasten vol geschreven. Het zijn punten waarmee je bijna elk groot probleem of uitdaging te lijf kunt gaan. Of het nu afvallen is, trainen voor een marathon, of al je muziek catalogiseren.
Als je begint moet er nog veel gebeuren. Maar als je rustig begint, en consequent elke dag een klein beetje doet en het einddoel niet uit het oog verliest, dan zal vroeg of laat (eerder laat) het doel worden gehaald.
Deze drie punten draaien als het ware om elkaar heen. Als je kleine stapjes neemt, en geen haast hebt, dan kom je er vanzelf op de lange termijn.
Als je geen haast hebt, en je richt je op de lange termijn, dan moet je kleine stapjes nemen anders gaat het te snel. En neem je kleine stapje voor de lange termijn, dan moet je geen haast hebben.

Kleine stapjes

Streef niet naar grote veranderingen in een keer. Veranderingen kosten tijd, en neem dan ook de tijd. Zelfs het matigen kun je in kleine stapjes doen. Als je bijvoorbeeld geen suiker meer in je thee of koffie wil, kun je dat gewoon weglaten. Maar de koffie en thee smaakt dan erg vies. De stap is te groot om in een keer te nemen. Maar waarom zou je de suiker in een keer weglaten ? Deed je er eerst twee klontjes in, doe er dan eens anderhalf klontje in. Dat proef je al veel minder. Ben je daar aan gewend dan ga je naar een klontje. Enz.
Veranderingen komen zo in kleine stapjes. Maar dat zegt nog niets over het verloop. Verwacht geen lineair verloop. Het is heel goed mogelijk dat je op een bepaald moment niet meer afvalt. Dan kan zijn omdat je een ondergrens hebt bereikt, maar het kan ook zijn dat het lichaam wat meer tijd nodig heeft om de volgende stap te maken. Het lichaam moet zich biologisch ook zetten. Niet alleen de kilo’s kwijt, maar het gehele metabolisme moet aangepast raken. Dat kost tijd.
Kleine stapjes zegt niets over het tijdsverloop. Vandaar dat het volgende punt net zo belangrijk is.

Lange termijn

Verwacht geen resultaat op korte termijn. Het effect van het dieet wil je ook na het diëten behouden. Daarvoor is een focus op lange termijn noodzakelijk.
Dit voorkomt ook dat een fluctuerend gewicht demotiverend werkt.
Afvallen hoeft niet onmiddellijk te beginnen. Je hebt er jaren overgedaan om zwaarder te worden. Waarom dan verwachten dat je dat in een paar maanden ongedaan kunt maken? Trek daar ook meerdere jaren vooruit.
Want wat moet je doen als een ‘crash’ dieet is afgelopen ? Wat doe je dan ?
Je bent op je streefgewicht aan gekomen, maar hoe hou je dat vast ?
Een focus op de lange termijn zorgt er ook voor dat het lichaam de ruimte geeft om te doen wat het ongelooflijk goed kan: zichzelf in stand houden. En het lichaam moet dat op zijn eigen manier doen. Jij kan wel snel willen, maar wil het lichaam dat ook ? Vandaar dat het volgende punt net zo belangrijk is.

Geen haast

Als je haast hebt, dan heb je jezelf niet alleen een doel gesteld, maar ook een krappe tijdspanne gereserveerd om het doel te halen. In zekere zin is dat, als we het over het lichaam hebben, nogal arrogant. Alsof wij ons eigen lichaam op deze manier targets kunnen opleggen. Alsof wij bewust de werking van onze darmen, nieren, lever of hart kunnen sturen. Een moment van onachtzaamheid en ons hart houdt er mee op.
Ik ben van mening dat wij weinig zeggenschap over het lichaam hebben. Maar we kunnen het wel goed verzorgen en in een situatie brengen dat het optimaal werkt. De rest is dan aan het lichaam. Haast past daar niet bij. Daarmee wordt ontkent dat het lichaam zelf het werk moet doen, in haar eigen tijd.
Maar met de weinige bewuste inspanningen die we kunnen leveren zijn we wel in staat om de koers langzaam te verleggen en een gewenste richting op te gaan.
De rest is aan het lichaam.

Conclusie

In dit dieet zijn een aantal regels genoemd waarmee je gewicht kwijt kunt raken, of op je gewenste gewicht kunt blijven. Regels die houdbaar blijven op lange termijn zonder grote opofferingen of inspanningen.
Wat dit dieet wel en niet is vat ik hier nog een keer samen.

Waar is dus geen sprake van

• Je dagelijkse eetpatronen omgooien
• Je dagelijkse ritme omgooien
• Een dieet volgen: regels wat en hoeveel je wel mag en niet mag eten
• Afzien en spartaans leven

Waar is dus wel sprake van

• Kleine aanpassingen (de wat-regels), die je consequent vol kunt houden (de hoe-regels), waardoor er op lange termijn een effect optreedt. Het lichaam heeft de tijd om zich aan te passen. En je ontwikkelt een nieuwe levensstijl die weinig afwijkt van de huidige. Als je 10 jaar nodig hebt gehad om overgewicht te krijgen, waarom dan niet 10 jaar uittrekken om het te laten verdwijnen. Om het vol te houden is lange termijn perspectief onmisbaar. De mentale inspanningen en de hoeveelheid besteedde tijd per keer kunnen slechts zeer beperkt zijn. Even een grote inspanning leveren voor een snel resultaat hou je maar relatief kort vol. Hoogstens een paar maanden. En wat doe je daarna ? Mensen zijn gewoontedieren, en gewoontes, waaronder eetpatronen, kun je alleen geleidelijk aanpassen. Uiteindelijk ontstaat een nieuw, licht afwijkend, leefpatroon. Dit worden de nieuwe gewoontes en kost het in stand houden hiervan nog maar minimale inspanning. Ontstaan deze nieuwe gewoontes niet, dan zul je onvermijdelijk terugvallen in de oude patronen, zodra de bewuste inspanning stopt. Want de bewuste inspanning zal vroeg of laat niet vol te houden zijn. Vandaar de kleine aanpassingen aan het huidige leefpatroon, en de focus op de lange termijn.

Arjen Holterman
Oktober, 2016.